Amsterdam, 19 sept. 2023 — Iets meer dan vijftig wereldleiders en topministers uit Europa en Latijns-Amerika kwamen de afgelopen week in Brussel bij elkaar om een oorverdovende communicatie stilte van acht jaar te doorbreken.
Het doel: het bevorderen van nieuwe outreach van de Europese Unie (EU) naar Latijns-Amerika en het Caribisch gebied (LAC). Dat is zeker bereikt. Maar ook te zien was het contrast tussen hoe Europa probeert om te gaan met de regio in vergelijking met de Verenigde Staten en of China.
De top van de EU-gemeenschap van Latijns-Amerikaanse en Caribische staten (CELAC) was een topprioriteit van de Spaanse regering, die het roulerende voorzitterschap van de EU-Raad bekleedt.
Spanje heeft zijn doelstellingen bereikt met vertegenwoordiging van de zevenentwintig lidstaten van de EU en de drieëndertig CELAC-leden. Maar het was niet echt een gala – voorstelling. LAC-landen stuurden drieëntwintig presidenten en premiers naar Brussel – hetzelfde aantal staatshoofden en regeringsleiders dat vorig jaar de door de VS georganiseerde top van Amerika’s bijwoonde, met één groot verschil: terwijl Cuba, Nicaragua en Venezuela zich bij hun cohorten in België voegden, kreeg niemand een uitnodiging voor Los Angeles.
De toon van de top werd gezet tijdens de EU-LAC Business Roundtable die onmiddellijk voorafgaand aan de leidersvergadering plaatsvond.
In een gesprek met een overlopend publiek opende de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, de bijeenkomst in het Berlaymont-gebouw, het hoofdkantoor van de Commissie, met een nadrukkelijke boodschap: “Latijns-Amerika en het Caribisch gebied en Europa hebben elkaar meer dan ooit nodig.” Vervolgens benadrukte ze dat “Europa ernaar streeft een voorkeurspartner te zijn voor Latijns-Amerika en het Caribisch gebied”, terwijl ze meer dan vijfenveertig miljard euro aan “Europese investeringen van hoge kwaliteit” aankondigde die “met een focus zullen komen op het bouwen van lokale waardeketens.”
Haar aankondiging leidde tot een applaus in de zaal onder de aanwezigen, die eveneens het belang inzagen van het diversifiëren en verdiepen van de Europese partnerschappen.
Aan de CELAC-kant benadrukte de Braziliaanse president Luiz Inácio Lula da Silva bij het betreden van het podium belangrijke gebieden van wederzijds belang met de EU, waaronder de bestrijding van klimaatverandering en ontbossing, terwijl hij uit de buurt bleef van opmerkingen over Oekraïne – waarover hij verschilde van zijn Europese tegenhangers. Lula’s opmerkingen werden ook hartelijk begroet, maar zonder dezelfde mate van opwinding als de financiële aankondiging van von der Leyen.
De afhaalrestaurants: Europa – dat zich terugtrok van Ruslands grootschalige invasie van Oekraïne en de effecten ervan, samen met groeiende bezorgdheid over de toegenomen Chinese assertiviteit – realiseren zich dat het zijn wereldwijde partnerschappen moet verdubbelen. Hier vertegenwoordigt CELAC tweeëndertig stemmen bij de Verenigde Naties (VN). (Venezuela kan niet stemmen omdat het achterstallig is bij de betaling van zijn VN-bijdragen.) CELAC is ook een bron van kritische grondstoffen, waar Europa zich steeds meer op richt om zijn groene transitie te stimuleren. En hoewel China niet werd genoemd, is de focus van de top op kwaliteit en lokale investeringen zeker een swipe naar Chinese financiering en een verdubbeling van de strategie van de EU om haar toeleveringsketens te diversifiëren.
Voor LAC-landen was er geen overtuigingskracht nodig om regionale hoogwaardigheidsbekleders te laten verschijnen. Europa is bereid om substantiële strategische planning en de financiering erachter naar voren te brengen, aangezien het ernaar streeft “een favoriete partner” voor LAC te zijn. De nieuwe EU-LAC Global Gateway Investment Agenda, die naast de top werd gelanceerd, verbindt de door von der Leyen aangekondigde financiering voor meer dan 130 projecten tot 2027. Deze projecten draaien om vier pijlers van wederzijds belang: een eerlijke groene transitie, een inclusieve digitale transformatie, menselijke ontwikkeling en gezondheidsbestendigheid en vaccins. Deze pijlers staan ook in schril contrast met de top-down Chinese investeringen in veel delen van de regio die minder oog hebben op ontwikkelingsdoelstellingen op lange termijn.
Een duidelijk Europese benadering van diplomatie
De top weerspiegelde ook de verschillende benadering van de EU van LAC in vergelijking met de Verenigde Staten. Begin met de uitnodigingen voor Brussel voor Cuba, Venezuela en Nicaragua, met de aanwezige leider van Cuba, Miguel Díaz-Canel. Dit weerspiegelt een zachtere benadering van Europa ten opzichte van de leiders van landen waar de Verenigde Staten sancties hebben opgelegd over machtsmisbruik en mensenrechten. Maar het laat ook zien dat Europa minder diplomatieke invloed heeft in de regio dan die van Washington. De Verenigde Staten waren in staat om landen te overvallen om vorig jaar de Top van Amerika’s bij te wonen, ondanks het verzet van veel leiders tegen de stomp van Cuba en Venezuela, in het bijzonder. CELAC-leiders zouden daar in Brussel minder bereid zijn geweest. Dit is logisch. De Verenigde Staten – ondanks zorgen over de groeiende aanwezigheid van extraregionale actoren in LAC, waarvan vele, in tegenstelling tot Europa, snode bedoelingen hebben ten opzichte van Amerikaanse belangen – blijven de belangrijkste strategische partner voor het halfrond.
Ook laat de Global Gateway – in veel opzichten Europa’s tegenvoorstel tegen het Chinese Belt and Road Initiative zien – dat Europa erkent dat het diplomatiek bereik moet matchen met concrete resultaten en grootschalige financiering. De miljarden die naar verwachting uit Europa zullen komen, overtreffen de Amerikaanse investeringsaankondigingen op de Summit of the Americas van vorig jaar ver.
Dus terwijl Europa op specifieke projecten leunde, gebruikten de Verenigde Staten hun hemisferische bijeenkomst om zich te concentreren op partnerschapsstrategieën om gezamenlijk kwesties aan te pakken, variërend van inclusieve economische ontwikkeling tot klimaat.
Misschien wel de grootste prestatie voor de EU was de gezamenlijke overeenkomst over een verklaring die uit de vergadering van deze week kwam. Met zo’n diversiteit aan belangen en prioriteiten onder CELAC-leden en binnen de EU leek een definitieve gezamenlijke verklaring niet altijd mogelijk. De door de EU voorgestelde taal die de Russische invasie van Oekraïne veroordeelt, was een non-starter voor veel CELAC-diplomaten die de oorlog in de eerste plaats als een Europees probleem beschouwen en zich zorgen maken dat ze worden meegesleurd om partij te kiezen. Ondertussen hebben sommige EU-diplomaten gezegd dat ze rode lijnen hebben tegen het verwijderen van de taal die de invasie van Rusland veroordeelt.
CELAC-diplomaten wilden in principe ook een verwijzing naar het verzoek om de EU haar lidstaten te herstellen voor slavernij. De verklaring die naar voren kwam, was het product van bekwame onderhandelingen die de prioriteiten van de EU en LAC in evenwicht waren – en concurrerende posities binnen elke regio.
Punt vijftien van de verklaring was de grootste prestatie van de top:
We uiten onze diepe bezorgdheid over de aanhoudende oorlog tegen Oekraïne, die enorm menselijk leed blijft veroorzaken en de bestaande kwetsbaarheden in de wereldeconomie verergert, de groei beperkt, de inflatie verhoogt, de toeleveringsketens verstoort, de energie- en voedselonzekerheid verhoogt en de risico’s voor financiële stabiliteit verhoogt. In die zin steunen wij de noodzaak van een rechtvaardige en duurzame vrede. We herhalen ook onze steun voor het Black Sea Grain Initiative en de inspanningen van de [VN-secretaris-generaal] om de verlenging ervan veilig te stellen.
Hoewel Nicaragua zich heeft onthouden van het ondertekenen van de verklaring vanwege deze oorlogstaal in Oekraïne, waren de rest van de aanwezigen – waaronder Cuba en Venezuela – ermee in. Deze taal is een belangrijke prestatie voor Europa, terwijl CELAC wegloopt met een substantiële investeringsbelofte van de Global Gateway die anderen niet konden evenaren.
Vooruitkijkend naar 2025
Europa heeft duidelijk een hervonden toewijding aan Amerika ontketend. Deze top was een strategische evenwichtsoefening om Europese partnerschappen te versterken met een regio die van vitaal belang wordt voor wereldwijde belangen en oplossingen voor wereldproblemen. De belofte van miljarden euro’s door de EU is echter één ding; het leveren van de fondsen en het benutten ervan in een nieuw economisch partnerschap zal serieuze follow-up en aanhoudende betrokkenheid vereisen. Ondertussen zijn CELAC-landen steeds meer in staat om te profiteren van veranderende wereldwijde dynamiek om regionale belangen te bevorderen.
Wat zou de beste cursus voor de toekomst zijn? De Verenigde Staten en Europa zouden elk een plaats aan de tafel moeten hebben op hun respectievelijke toppen met LAC-landen. De EU heeft nu afgesproken om om de twee jaar een top met CELAC te organiseren – de volgende zal in 2025 zijn, waarbij Colombia aanbiedt om te organiseren. De Dominicaanse Republiek zal datzelfde jaar gastheer zijn van de volgende Top van Amerika. Heeft een zekere mate van afstemming geen zin op weg naar 2025? Net als bij veel andere prioritaire mondiale kwesties, zal trans-Atlantische samenwerking uiteindelijk helpen om de dag te winnen.
Precies daar zou Suriname een leidersrol kunnen gaan spelen. Niet voor niets zei Fernando Ponz Canto EU vertegenwoordiger voor Suriname: “Wij willen meer van Suriname zien in Europa, en ik ben er zeker van dat het zal gebeuren.”
De vriendschappelijke banden tussen Suriname en de EU hebben een lange intensieve geschiedenis, maar die zijn de afgelopen jaren wat minder geweest vanwege politieke standpunten van de voorgaande regering. De regering van Suriname zou nieuwe en andere inzichten dan de vorige hebben en daar is de EU zeer content mee volgens ambassadeur Cantó.
“We weten dat u reeds goede partnerschappen heeft met sommige lidlanden, maar ik zou erg blij zijn als wij, vertegenwoordigers van de hele Europese Unie, kunnen helpen om meer betrokkenheid van ook de andere 25 lidlanden en Europese instituten te realiseren”, zegt Canto.
Suriname wordt steeds aantrekkelijker voor buitenlandse investeerders, vooral na de grote olievondsten op zee en natuurlijk ook met de plannen rondom het vermarkten van de CO2 rechten.
