Amsterdam, 25 mei 2022 – ‘ Dit is geen strijd van links tegen rechts’, zegt Jair Bolsonaro, de conservatieve populistische president van Brazilië, op pas geleden tijdens een bijeenkomst in Brasília.
” Het is een strijd tussen goed en kwaad.” \Zijn tegenstanders zien de verkiezingen op 2 oktober, waarin Bolsonaro zal streven naar een tweede termijn, in vergelijkbare apocalyptische termen.
Velen zijn bang dat de Braziliaanse democratie niet nog eens vier jaar van Bolsonaro, een uitgesproken autoritair persoon met minachting voor de rechterlijke macht en de scheiding der machten, zou overleven. Met de inzet zo hoog, staat Brazilië op de drempel van een vuile en verdeeldheid zaaiende campagne waarin desinformatie de norm zal zijn en, sommigen vrezen, geweld een mogelijkheid.
O presidente Jair Bolsonaro durante o lançamento do programa Voo Simples, no Palácio do Planalto.
De overwinning van Bolsonaro in 2018 was een verrassing. Hij was lang een obscure achterbankcongreslid en veranderde die wedstrijd in een referendum over de linkse Arbeiderspartij (pt), die Brazilië tussen 2003 en 2016 had geregeerd, en haar leider, Luiz Inácio Lula da Silva, die werd uitgesloten van deelname door een gevangenisstraf voor corruptie.
Bolsonaro, een voormalige legerkapitein, won ook stemmen door een beroep te doen op traditionele waarden, door een harde aanpak van misdaad te volgen en door gebruik te maken van sociale media. Het toeval hielp ook: hij werd een maand voor de stemming neergestoken door een gestoord persoon, wat hem sympathie opleverde en hem stil hield toen hij veel te verliezen had door te praten.
Bolsonaro maakte een einde aan wat hij “de kleptocratische staat” noemde en is de “beste president sinds de militaire regering” van 1964-85, beweert Frederico D’Avila, een sojaboer van zijn partij in de staatswetgevende macht van São Paulo.
D’Avila hangt een poster in zijn kantoor waarin Augusto Pinochet, de voormalige dictator van Chili, en Margaret Thatcher, een deregulerende Britse premier, wordt geprezen.
Hij schudt zijn schouders op over de verkeerde behandeling door de president van de pandemie, waarbij zowel de ernst van covid-19 als de waarde van vaccins werd ontkend. Dit is een minderheidsstandpunt.
De goedkeuringsclassificatie van de heer Bolsonaro is slechts 24%. En deze keer is hij niet langer een noviteit. Corruptie en sociaal conservatisme wegen misschien minder zwaar als verkiezingskwesties dan in 2018. De president staat voor een zware strijd tegen Lula, wiens vonnis vorig jaar op procedurele gronden door het Hooggerechtshof werd vernietigd. De laatste peilingen geven Lula ongeveer 45%. Hoewel veel Brazilianen de voorkeur geven aan een derde optie, heeft geen enkele andere kandidaat meer dan 8%.
De verkiezingen zullen vooral over de economie gaan. De minister van Economische Zaken van Bolsonaro, Paulo Guedes, beloofde privatiseringen, plus een radicale hervorming van belastingen en uitgaven.
Daar heeft hij weinig van bereikt.
Noodbetalingen aan 68 miljoen Brazilianen in 2020 hielpen de economie te herstellen van de pandemie. Maar sindsdien is het stilgevallen. Het inkomen per persoon is onder Bolsonaro niet gestegen en de werkloosheid bedraagt 11%, zoals vóór de pandemie. Voorafgaand aan de verkiezingen heeft Guedes fiscale voorzichtigheid opgegeven. De regering heeft de belastingen verlaagd en geeft dit jaar opnieuw een klodder hulp aan 18 miljoen arme Brazilianen. Dat is een factor in een bescheiden recente stijging van de steun van Bolsonaro.
Maar de inflatie, die 10,5% bedraagt, holt de waarde van de hulp snel uit. “De economie zal tussen nu en de verkiezingen verslechteren”, denkt Zeina Latif, een consultant.
Ondertussen verhuist Lula, zonder rivalen aan zijn linkerkant, naar het centrum. Hij staat klaar om Geraldo Alckmin, een voormalige centrumrechtse gouverneur van São Paulo, als zijn running mate te benoemen. Beleggers, gedesillusioneerd door de mislukkingen van Guedes, geven Lula het voordeel van de twijfel, zegt Latif, die zijn pragmatisme erkent. Maar veel analisten verwachten een dichterbij resultaat dan de peilingen suggereren. Dat komt omdat Lula, hoe vaardig politicus ook is, als kandidaat veel kwetsbaarheden heeft. Hij en zijn partij worden nog steeds in verband gebracht met corruptie in de publieke opinie. Hoewel veel arme Brazilianen zich de economische groei en sociale vooruitgang van zijn presidentschap in 2003-2010 herinneren, herinneren anderen zich zijn gekozen opvolger, Dilma Rousseff, die het land in de diepste malaise in een eeuw dreef.
Bolsonaro kon met andere woorden nog steeds winnen. Maar een grotere zorg is hoe hij zou reageren op zijn waarschijnlijke nederlaag. In navolging van Donald Trump, zijn rolmodel, heeft hij geprobeerd het vertrouwen in het elektronische stemsysteem van Brazilië te ondermijnen, ondanks zijn onberispelijke staat van dienst. Hij heeft gezworen niet stilletjes te vertrekken. Hij heeft veel aanhangers bij politie en leger; zijn versoepeling van wapenwetten betekent dat er nu meer vuurwapens in handen zijn van extreemrechtse groepen en wapenclubs. Hoewel ze door de heer Bolsonaro zijn gedegradeerd, hebben de Braziliaanse democratische instellingen tot nu toe het overleefd. Hun grootste test moet komen.
